Trong kỳ này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu các vấn đề liên quan đến yếu tố nhiệt và một vài sự thật về máy chạy băng từ cũng như tác động của chúng đến âm thanh analog.
Yếu tố nhiệt
Nhắc đến các thiết bị analog, chúng ta sẽ có một phạm vi rất rộng bao gồm cả micro, băng từ, đèn, biến áp và các thiết bị điện tử khác. Nhìn vào sơ đồ biểu diễn chuỗi thiết bị thu âm / mix, có thể thấy rằng có rất nhiều cơ hội để thêm các méo hoặc tính chất âm thanh vào một tín hiệu trước khi bản thu master được tạo ra. Có một vài yếu tố làm nên sự ấm áp của analog và chính bản thân chúng ta cũng yêu cầu sự kết hợp giữa các yếu tố đó. Chỉ tập trung vào một yếu tố sẽ không thể tái hiện lại được kết quả tốt nhất. Xét tổng quan, ba yếu tố quan trọng nhất là:
· Băng từ cùng các hiệu ứng cơ học do máy thu băng từ gây ra, chẳng hạn như méo wow-and flutter cùng các vấn đề liên quan đến bất ổn định tốc độ.
· Méo hài và méo phi hài, chẳng hạn như các méo tín hiệu do cuộn cảm và biến áp tạo nên.
· Mạch chủ động, bất kể sử dụng bóng đèn hay các linh kiện bán dẫn.
Bên cạnh các yếu tố này, chúng ta cũng cần chú ý tới đáp tuyến tần số và độ động. Micro ribbon, loa monitor, băng thu âm và các thiết bị dùng bóng đèn của thập niên 50, 60 thường bị giới hạn về các dải cao trong khi sở hữu quãng trầm đầy đủ hơn. Chúng cũng có xu hướng giảm độ động của các tín hiệu tức thời thông quá các hiệu ứng nhiệt hay hiệu ứng nén bão hòa từ.
Không chỉ tác động trực tiếp lên chất lượng âm thanh, những thiết bị này cũng góp phần khiến kỹ sư âm thanh đưa ra quyết định thu âm hoặc mix như thế nào, chẳng hạn như chọn micro – nên chọn loại micro điện dung với chất âm thiên sáng hay dùng EQ để điều chỉnh các dải cao giúp cho các dải tức thời trở nên mượt mà, mềm hơn.
Máy chạy băng từ
Trong ba yếu tố mà chúng ta vừa liệt kê, có một yếu tố đã biến mất hoàn toàn khỏi chuỗi thiết bị thu âm hiện đại, đó là các máy thu băng từ analog. Các máy chuyên nghiệp hiện nay quá đắt đỏ, chưa kể việc đòi hỏi bảo dưỡng, sửa chữa thường xuyên khiến việc sử dụng các máy này khó có thể đáp ứng được các yêu cầu hiện tại.
Hầu hết các audiophile có lẽ phần nào chú ý đến tác động về mặt âm thanh của băng từ, nhưng không phải ai cũng biết đến ảnh hưởng của chính bản thân máy chạy băng. Vấn đề lớn nhất đối với các máy cơ chạy băng từ là kiểm soát tốc độ. Bản chất không hoàn hảo của quá trình này tạo ra một loạt các méo tín hiệu mà ta gọi là “wow and flutter”. Trên thực tế, cụm từ ấy chỉ để chung bốn loại méo làm thay đổi cao độ của âm thanh gốc, gồm “drift” (thay đổi nhỏ trong khoảng dưới 0.1Hz), “wow” (thay đổi từ 0.1 đến 10Hz), “flutter” (10‑100Hz), và “scrape flutter” (thay đổi từ 1‑5kHz). Scrape flutter là một khái niệm tương đối ít gặp. Để hiểu về nó, cần biết rằng trong quá trình hoạt động, băng từ sẽ được kéo bởi một đầu cối, chuyển động của nó tạo ra một loại cộng hưởng rung dọc suốt chiều dài đoạn băng giữa đầu kéo và thanh đỡ, giống như dây đàn violin khi dùng vĩ để kéo. Loại cộng hưởng này khiến băng rung đập vào đầu cối, khiến nó di chuyển thành những đoạn giật cực kỳ ngắn và nhanh gọi là scrape flutter.
Với lịch sử 50 năm nghiên cứu và phát triển, cho đến thập niên 80, các thiết kế máy chạy băng từ đã giảm méo wow-and-flutter xuống đến mức cực kỳ thấp. Tuy nhiên loại méo này không thể bị loại bỏ hoàn toàn. Ngay cả những máy hai track như Studer A820 cũng có độ méo wow-and-flutter lên đến 0.04% khi chạy băng với tốc độ 15ips. Con số này chắc chắn là rất nhỏ, thế nhưng tác động của nó thì chắc chắn vẫn còn đó.
Vậy, với độ méo wow-and-flutter nhỏ như vậy, nó sẽ tạo nên hiệu ứng âm thanh như thế nào? Sư dao động tốc độ tính theo chu kỳ phút của flutter, đặc biệt là scrape flutter sẽ tạo ra cái gọi là sideband, tức những tần số cao hơn hoặc thấp hơn tần số gốc cũng như những điều biến nhiễu ồn nhỏ quanh âm thanh được thu lại. Những yếu tố này góp phần tạo nên tạp âm với mức âm lượng thấp có thể cảm nhận được. Mặc dù các máy chạy băng từ được thiết kế và bảo dưỡng tốt ít khi thể hiện các tạp âm nói trên thì trên thực tế, những tạp âm ấy đã có sẵn từ trước. Về mặt kỹ thuật, flutter là một dạng lỗi, thế nhưng nhiều người cho rằng các sideband và điều biến nhiễu ồn là một phần quan trọng làm nên đặc điểm chất âm của các băng từ analog, và chúng ta nên chấp nhận nó như là một phần của cái gọi là sự ấm áp analog.
Sự rung động xuất hiện trên băng càng nhiều, hiệu ứng âm thanh sẽ càng mạnh, vì mỗi giai đoạn thu âm sẽ lại thêm tạp âm vào. Đến cuối thập niên 70 và 80, điều này càng được thể hiện rõ qua chất âm của các bản thu thời kỳ này. Những hiệu ứng và tạp âm nói trên đã biến mất khỏi chuỗi thiết bị thu âm analog, và cho đến nay vẫn chưa có phần mềm nào có thể tạo ra được hiệu ứng tạp âm của wow-and-flutter. Một số phần mềm như Reel Tape Suite có thể tạo ra được vài đặc điểm của wow-and-flutter nhưng khó có thể đem đến cảm giác trọn vẹn được như âm thanh thực.
(Hết kỳ 2)
Bạn có thể xem thêm phần khác tại đây
Sự ấm áp của âm thanh analog (phần 1)
Sự ấm áp của âm thanh analog (phần 3)
Sự ấm áp của âm thanh analog (phần 4)
Sự ấm áp của âm thanh analog (phần 5)
Các bạn có thể tham khảo các sản phẩm khác tại đây
Những điều cần lưu ý khi chăm sóc đĩa than
Nguyễn Hào
