Tay cơ là một bộ phận rất quan trọng. Từ vị trí của bộ phận này, cartridge sẽ bắt đầu di chuyển, tạo nên âm thanh thông qua tiếp xúc với bề mặt đĩa than.
Nhiệm vụ của tay cơ là giữ cố định cartridge, từ đó di chuyển trên bề mặt đĩa than với đầu kim luôn nằm ở trong rãnh đĩa. Tay cơ phải là một giá đỡ chắc chắn cho cartridge, thế nhưng vẫn phải đủ nhẹ để có thể dễ dàng lách theo những đường xoáy bên trong bề mặt rãnh đĩa, đi theo chuyển động lên xuống của những đoạn mấp mô của rãnh, đồng thời qua được những điểm lệch tâm do các lỗ định tâm dịch chuyển gây ra. Tay cơ tốt sẽ phải làm được những điều kể trên mà không mài mòn rãnh đĩa, đồng thời vẫn giữ được độ chính xác, có thể tái tạo được những thay đổi nhỏ nhất bên trên vách rãnh đĩa – những thứ làm nên các chi tiết cực nhỏ của tín hiệu audio analog. Và tất nhiên, khó khăn này không phải chỉ dành riêng cho tay cơ mà với cả cartridge cũng vậy, vì cartridge có nhiệm vụ tạo ra tín hiệu nên nó cũng bắt buộc phải thể hiện được các thay đổi này.
Tay cơ có hai loại cơ bản: thứ nhất là di chuyển quanh trục (pivot) và thứ hai là di chuyển tiếp tuyến (tangential) Tay cơ xoay quanh trục cho phép cartridge di chuyển trên bề mặt đĩa than theo một quỹ đạo hình cung tròn, với tâm của đường tròn nằm ở điểm xoay cố định của tay cơ. Tay cơ di chuyển tiếp tuyến, còn gọi là di chuyển tuyến tính, di chuyển song song, sẽ di chuyển cả cartridge và ống tay cơ theo một đường thẳng trên bề mặt đi.
Chúng ta hãy cùng tìm hiểu về tay cơ di chuyển quanh trục (pivot), loại được sử dụng phổ biến nhất hiện nay. Các thành phần chính của tay cơ, từ phía sau ra phía trước, gồm tạ sau (counterweight), trục xoay (bearing), ống tay cơ (armtube) và máng lắp kim (headshell) (Ở hình minh họa phía, vị trí các bộ phận này là từ trái sang phải). Tạ sau sẽ làm đối trọng của ống tay cơ và cartridge. Khối lượng và vị trí của nó sẽ quyết định lực dồn xuống của đầu kim lên rãnh đĩa. Trục xoay sẽ làm điểm xoay cho tay cơ cả về chiều dọc lẫn chiều ngang. Ống tay cơ có vai trò mở rộng vị trí của cartridge tính từ điểm xoay đến điểm tối ưu trên bề mặt đĩa. Máng lắp kim được đặt ở cuối ống tay cơ, là bộ phận cố định cartridge trên ống tay cơ. Đĩa nhỏ, phẳng được lắp ở gần trục xoay ở hình minh họa trên có tác dụng thiết lập chống trượt.
Trục xoay sẽ cho phép tay cơ di chuyển lên xuống, trái phải, đồng thời thiết kế của nó cũng đóng vai trò rất quan trọng. Trục xoay gần như không được phép tạo nên ma sát và không được gây ra bất cứ cản trở nào đến chuyển động của tay cơ. Nếu trục xoay quá chắc chắn, đầu kim sẽ bị tì vào vách của rãnh đĩa, gây ra méo tiếng cũng như mài mòn đĩa. Nới lỏng trục xoay sẽ làm giảm ma sát, thế nhưng nguy cơ cao là trục xoay sẽ chuyển động không ổn định, dẫn đến tay cơ không được chắc chắn, bị kéo đi theo chuyển động của đầu kim trên rãnh hoặc bất cứ nguồn rung chấn nào. Cần nhớ rằng bất cứ chuyển động nào của tay cơ mà liên quan đến đầu kim cũng sẽ được cartridge “hiểu” thành thay đổi ở ranh rãnh đĩa, từ đó chuyển thành tín hiệu điện, trở thành một phần của tín hiệu âm nhạc. Việc siết chặt trục xoay sẽ khiến tay cơ không di chuyển quá tư do nhưng làm tăng thêm ma sát. Một thiết kế tay cơ tốt sẽ phải cân bằng được các nhược điểm này.
Những loại trục xoay phổ biến nhất của tay cơ di chuyển quanh trục là gimbal và unipivot. Ở trục xoay gimbal, hai bộ cơ chế xoay sẽ tạo thành một góc 90° với nhau, giống như trục xoay của con quay hồi chuyển. Đối với trục xoay unipivot, thay vì dùng hai bộ cơ chế xoay để di chuyển ngang và lên / xuống, ống tay cơ sẽ chỉ được đặt thăng bằng lên một điểm. Tay cơ unipivot sẽ có độ ma sát thấp hơn tay cơ gimbal, nhưng về mặt cơ học thì dễ lung lay hơn.
Một trong những ví dụ thú vị về trục xoay là tay cơ của Well Tempered Lab. Tay cơ của họ được gắn vào một trục dọc và một ổ xoay ngang, ổ xoay này được treo trên một khay silicon bằng chỉ monofilament. Nhìn chung, tay cơ này không có trục bearing, nó di chuyển trong một bồn dung dịch, không có kết nối cố định giữa tay cơ với phần còn lại của mâm đĩa than.
Tay cơ Vector của Basic Audio là một biến thể khác của tay cơ unipivot. Cải tiến lớn nhất của tay cơ Vector là treo thêm vật nặng bất đối xứng vào ống tay (đồng thời giảm bớt khối lượng tạ sau) để nó có thể “dựa” vào trục bearing thứ hai. Kỹ thuật này loại bỏ khả năng bị lỗi góc phương vị (góc phương vị chính là quan hệ vuông góc giữa đầu kim và rãnh đĩa). Những đĩa than bị cong vênh có thể khiến tay cơ di chuyển quanh trục thông thường bị thay đổi góc phương vị, từ đó khiến âm thanh bị méo, không còn chính xác nữa.
(Hết kỳ 1)
Bạn có thể xem thêm phần khác tại đây
Tay cơ – Những điều ít được biết đến (phần 2)
Tay cơ – Những điều ít được biết đến (phần 3)
Các bạn có thể tham khảo các sản phẩm khác tại đây
Những điều cần lưu ý khi chăm sóc đĩa than
Nguyễn Hào
